TOPMANAGEMENT

Golf van conservatisme waart door bedrijfstoppen
1998/03/01 in NRC Handelsblad door Jos van Hezewijk en Marcel Metze

Cijfer en Tabellen
Bedrijven met de meeste mutaties
Bedrijven met de meeste mutaties zonder opgegeven reden
Topfunctionarissen met de meeste mutaties
Overzicht topmutaties
Trends in 1997 vanaf 1994
Bedrijven waar mutaties niet bekend gemaakt zijn
Adel in en uit

De sfeer in de Raden van Bestuur van de grootste Nederlandse ondernemingen kenmerkte zich in 1997 door relatieve rust en zelfs behoudzucht. In 1995 en 1996 wees het mutatiegedrag op flinke turbulentie, maar vorig jaar nam het aantal bestuursleden dat met onenigheid vertrok, sterk af. Tegelijkertijd is de instroom van jongeren in de Raden van Bestuur vrijwel geheel tot stilstand gekomen en is een ware uittocht van jongeren uit de Raden van Commissarissen op gang gekomen. Aan het begin van het decennium traden nogal wat veertigers toe tot de bedrijfstoppen. Inmiddels zijn zij vijftigers geworden. En, zo lijkt het, zij zijn bezig hun macht te consolideren.

Het commissariaat is geen luizenbaantje meer, zo is de indruk die oprijst uit een onderzoek onder de top-700 (om precies te zijn 732, zie noot) grootste bedrijven. Daarvoor is een reeks van aanwijzingen. De gemiddelde leeftijd waarop commissarissen vertrekken, is in 1997 gedaald, vooral doordat het aantal vertrekkende veertigers is verdubbeld. Verder werd de omloopsnelheid in de Raden van Commissarissen groter, wat blijkt uit het feit dat zowel de nieuwkomers als vertrekkers in aantal toenemen. Ook is er, na een rustig 1996, weer een stijgende tendens te bespeuren in de factor geheimzinnigheid bij het vertrek van commissarissen. Zoiets wijst vrijwel altijd op gedonder.
Hoewel de oorzaken van dit alles niet zo gemakkelijk aan te geven zijn, biedt het onderzoek onder de top-700 toch wel een paar aanwijzingen. Met name fusies en reorganisaties leiden nogal eens tot mutaties in de RvC. In 1996 waren vooral leden van de Raden van Bestuur daar het slachtoffer van. In 1997 werd die rol overgenomen door hun toezichthouders. Soms is het vertrek van commissarissen het gevolg van een belangenconflict, waar zij na een fusie of overname in terecht komen. Misschien speelt ook de tendens om kritischer te zijn over de rol van commissarissen een rol. Het afgelopen jaar pleitte een commissie onder leiding van oud Aegon-topman Peters ervoor commissarissen sterker aan te spreken op hun verantwoordelijkheid voor het bedrijfsbeleid. Kennelijk gebeurt dat inderdaad wat meer.

Intussen wordt de omvang van de Raden van Bestuur alsmaar groter, nu al voor het derde achtereenvolgende jaar. Een reden die er in 1997 uitsprong, is die van de fusie. Het samenvoegen van bedrijven houdt immers ook het samenvoegen van de bestuurscolleges in; dat is gewoon een kwestie van schaalvergroting. Een andere reden is dat sommige bedrijven - zoals Philips, Ubbink en BolsWessanen - divisiedirecteuren naar de Raad van Bestuur haalden, wellicht om de operationele kennis van dit college te versterken.
Wat erg opvalt is dat vertrek wegens onenigheid uit een Raad van Bestuur vorig jaar veel minder voorkwam dan in 1996. Ook de omloopsnelheid van komende en gaande RvB-leden, die in 1996 een hoogtepunt bereikte, is weer wat aan het dalen. Bestuursleden slagen er daarnaast weer vaker in hun pensioengerechtigde leeftijd te halen.
De gemiddelde leeftijd van nieuwelingen in Raden van Bestuur en Commissarissen is 50 respectievelijk 58. In beide gevallen was in 1997 sprake van een stijging, wat dus haaks staat op de vaak beleden noodzaak van verjonging van de bedrijfstoppen. De gemiddelde leeftijd van de vertrekkende bestuurders bleef met 55 jaar ongeveer hetzelfde, die van vertrekkende commissarissen daalde van 65 naar 61. Hierdoor is de macht in het bedrijfsleven nu vrijwel helemaal in handen van mannen die hun carriegrave;re begonnen in de jaren zestig. Naar het zich laat aanzien houden zij verjonging tegen en heeft de lost generation van de jaren zeventig - thans tussen de 40 en 50 jaar oud - voorlopig het nakijken.
De trend naar academisering van de Raden van Bestuur en Commissarissen, die in 1996 al zichtbaar werd, zette in 1997 door. Van de bestuursleden heeft nu 62 procent een titel, van de commissarissen 54 procent. Vooral de doctorandussen, maar ook de juristen bezetten de Raden van Bestuur stormenderhand. De drs-en doen het ook goed in de Raden van Commissarissen, waar zij zich meer en meer in het gezelschap bevinden van ingenieurs (ir.).

In tijden van voorspoed worden mensen vaak behoudzuchtiger. En inderdaad: de mutaties in de bedrijfstoppen in 1997 roepen een sterke indruk van conservatisme op. Het tegenhouden van verjonging is daar een aanwijzing voor, evenals (wellicht) de hernieuwde opmars van adellijke personen - in 97 was het aantal toetreders tot RadenvC en RadenvB met blauw bloed tweemaal zo groot als het aantal vertrekkers. Intussen blijft het aantal vrouwen in de top minimaal. In 1997 werd de benoeming van slechts twee vrouwen tot commissaris gepubliceerd (mw. C. Habbema bij Weekbladpers en mw. L. Engering bij de Bank de Nederlandse Gemeenten) en é:én benoeming in de management-top (mw. A. Kemna, die directeur werd bij Robeco). In de conservatieve trend past ook het fenomeen dat sommige bedrijven oud-bestuurders terughalen om de rommel van hun opvolgers op te ruimen. Voorbeelden zijn Koninklijke Bijenkorf Beheer en Neways Electronics. Een analyse van de benoemingen in de Raden van Commissarissen laat trouwens zien dat recrutering van nieuwelingen nog steeds in belangrijke mate plaats vindt vanuit de netwerken van de zittende commissarissen. Ook wat dat betreft is de vernieuwingsdrift klaarblijkelijk gering.

Noot:Door de top-500 lijsten qua omzet, personeel en eigen vermogen te combineren, onstaat een top-723 van grootste bedrijven. In totaal meldden hiervan 243 bedrijven in 1997 dat er iets in hun Raden van Bestuur en Commissarissen was veranderd. Daarbij ging het om 574 personen. Vergelijking over een aantal jaren leert dat niet alle mutaties worden gepubliceerd en dat men deze getallen met ruwweg 20 procent moet verhogen. Dat leidt tot een schatting van rond 700 mutaties bij zo n 300 bedrijven. Let wel, dat houdt dus in dat er in 60 procent van de bedrijfstoppen niets veranderde.

Cijfers en tabellen

BEDRIJVEN MET DE MEESTE MUTATIES		BEDRIJVEN MET DE MEESTE MUTATIES ZONDER OPGEGEVEN REDEN
Bedrijf	Aantal mutaties	Bedrijf	Aantal mutaties zonder reden
Robeco N.V.	18	Polynorm N.V.	5
MeesPierson N.V.	17	Coöp. VoedingsTuinbouw Nederland (VTN)	4
Philips Electronics N.V.	16	N.V. Koninklijke KNP BT	4
SNS Reaal Groep	14	N.V. Bank Nederlandse Gemeenten	3
Enhobel	8	ACF Holding N.V.	3
Koninklijke PTT Nederland N.V.	8	Fortis AMEV N.V.	3
Kon. Ned. Hoogovens en Staalfabrieken N.V.	7	Robeco N.V.	3
Océ N.V.	7	Friesland Dairy Foods Holding N.V.	3
Friesland Coberco Dairy Foods	7	N.V. Koninklijke Sphinx Gustavsberg	3
Generale Bank Nederland N.V.	7	Nedcon Groep N.V.	3
N.V. Koninklijke KNP BT	7	Coöp. Ver. AVEBE B.A.	3
Koninklijke Frans Maas Groep N.V.	7	OHRA Verzekeringen en Bank Groep B.V.	3

TOPFUNCTIONARISSEN MET DE MEESTE MUTATIES
Naam topfunctionaris	Hoofdreden	Totaal	+	-
mr R. Van de Vijver (63)	gestorven	7	1	6
J.C. van Ouwerkerk (71)	leeftijd	5	1	4
jhr mr F.Sickinghe (71)	ipv	5	3	2
mr O. Hattink (70)	ipv	4	4	-
drs A.G. Jacobs (61)	ipv	4	3	1
prof.dr C.P. Veerman (48)	reorganisatie	4	2	2
drs E.F.L. Peer (36)	baan	3	3	-
dr J.R. Glasz (62)	ipv	3	3	-
O. Laman Trip (51)	meerdere	3	2	1
dr J.V.H. Pennings (62)	ipv	3	2	1
ir J.J. Slechte (60)	ipv	3	2	1
ir P. Smits (51)	onbekend	3	2	1
dr F. Swartouw	gestorven	3	-	3
ir M.C. van Veen (62)	onbekend	3	2	1

OVERZICHT TOPMUTATIES 94, 95, 96
Reden	Dagelijks bestuurders								Commissarissen
	Erin %				Eruit				Erin %				Eruit %
	94	95	96	97	94	95	96	97	94	95	96	97	94	95	96	97
Andere baan	05	03	03	06	14	04	10	13	--	--	1	--	3	3	1	3
Fusie	04	03	03	07	--	--	--	--	02	01	01	09*	--	--	--	--
Gezondheid	--	--	--	--	01	01	01	02	--	--	--	--	01	01	02	00
In plaats van	51	45	45	31	--	--	--	--	52	48	51	36*	01	01	01	00
Ver)koop	00	03	01	04	00	02	04	03	00	02	01	02	00	00	03	10*
Leeftijd	--	--	--	--	27	24	20	24	02	00	01	01	38	38	48	30*
Onenenigheid	04	00	01	--	05	12	17	09*	03	00	00	--	04	05	02	02
Persoonlijk	01	00	01	--	10	15	12	15	01	01	01	--	11	09	16	13
Reorganisatie	08	14	17	08*	18	18	18	15	09	07	07	14*	09	06	05	09
Strijdig belang	--	--	--	--	--	--	--	--	--	--	--	--	01	03	01	03
Uitbreiding	15	12	10	13	--	--	--	--	11	15	04	06	--	--	--	--
Vut	--	--	--	--	05	04	04	05	--	--	--	--	--	--	--	--
Onbekend	12	20	19	30*	19	18	12	14	20	26	34	31	25	26	14	22*
Gestorven	--	--	--	--	01	02	02	01	--	--	--	--	07	08	07	10

TRENDS IN 1997 VANAF 1994
Trends in Raden van Bestuur	1994	1995	1996	1997	Trends in Raden van Commissarissen	1994	1995	1996	1997
Bestuurders floreren					Commissarissen hebben het moeilijk
Problemen in RvB's weer afgenomen	52%	63%	59%	53%	Problemen in RvC weer toegenomen	50%	49%	37%	52%
Meer bestuurders pensioen gehaald	27%	24%	20%	24%	Veel minder halen eindleeftijd	38%	38%	48%	30%
Uitbreiding bestuurders per bedrijf	-0,1	+0,1	+0,8	+0,5
					Reorganisatie geeft weer vaker vertrek	9%	6%	5%	9%
Toename gemiddelde leeftijd aantreden	47	48	49	50	Toename gemiddelde leeftijd aantreden	55	56	56	58
Toename gemiddelde leeftijd vetrek	55	55	54	55	Afname gemiddelde leeftijd vetrek	62	63	65	61
Van steeds meer benoemingen geen reden	12%	20%	19%	30%	Van veel ontslagen nog geen reden	25%	26%	14%	22%
					Wel mogen ze vaker blijven bij fusies	2%	1%	1%	9%
Titels rukken op in RvB		40%	61%	62%	Ook vaker blijven bij reorganisaties	9%	7%	7%	14%
De techneuten leggen het af in RvB				+4	De ir's komen wel massal in RvC				+24
De drs'en (rekenmeesters) nemen fors toe				+26	De drs'en komen ook massaal in RvC				+31
Ook de mr's nemen redelijk toe in RvB				+16	De mr's verliezen terrein in RvC				+0

BEDRIJVEN WAAR MUTATIES NIET BEKEND GEMAAKT ZIJN
Bedrijf	Niet gemelde mutaties	Bedrijf	Niet gemelde mutaties
Amsterdam EXchanges NV (AEX)	2	Coöperatie Cosun U.A.	2
Koninklijke Gist-Brocades N.V.	2	Koninklijke PTT Nederland N.V.	2
ACF Holding N.V.	1	Amsterdam RAI B.V.	1
CSM N.V.	1	ENDEMOL Entertainment B.V.	1
ENW Amsterdam N.V.	1	Fortis	1
Glaxo Wellcome B.V.	1	Heijmans N.V.	1
Heineken N.V.	1	Hollandsche Beton Groep N.V.	1
Holvrieka Holding B.V.	1	N.V. Kon.Bijenkorf Beheer KBB	1
N.V. Koninklijke KNP BT	1	N.V. Kon. Sphinx Gustavsberg	1
N.V. Luchthaven Schiphol	1	N.V. Ver.Bedrijven Nutricia	1
NBM-Amstelland N.V.	1	Océ N.V.	1
Philips Electronics N.V.	1	Polynorm N.V.	1
SHV Makro N.V.	1	Start Holding	1
Unisource N.V.	1	VB Groep B.V.	1
Van der Moolen Holding N.V.	1

ADEL IN EN UIT
Jaar	+	-
1997	14	08
1996	07	03
1995	03	04
1994	07	06